KAŞGARLI MAHMUT

KAŞGARLI MAHMUT

XI. yüzyılda yaşayanTürk dil bilginidir. Divân-ı Lügati’t-Türk adlı eseriyle ünlüdür. Karahanlılarsoyundandır. 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074'te tamamlayarak Bağdat'taAbbasî halifesi El-Muktedî Billah'a sunmuştu. Eserin el yazması tek kopyası FatihMillet Kütüphanesi'nde 1910 yılında bulundu. 1915-1917 yıllarında öğretmen KilisliRifat Efendi'nin çevirisi üç, Besim Atalay'ın çevirisi ise beş cilt olarakbasıldı.Karahanlılar döneminde yetişen ve ilk Türk dil bilgini olan KaşgarlıMahmut’un doğum tarihi, kesin olmamakla birlikte 1025 olarak biliniyor. BabasıBarsaganlı bir bey idi. 1071-1077 arasında Bağdat’ta bulunan Mahmut, Türkkültürünün Araplara tanıtılmasında büyük rol oynadı.
İbn-i Fadlan, Gerdizi, TahirMervezî, Muhammed Avfî ve Beyhakî gibi kendi döneminin Türk hayat ve cemiyetleriüzerine eğilen ünlü alimleriyle birlikte Türk illerini adım adım dolaşanKaşgarlı Mahmut, çalışmalarında Türkçe’yi resmi dil olarak kabul eden KarahanlıDevleti’nden de büyük destek gördü.Türkçe’nin serpilip gelişmeye başladığıo dönemde, Mahmut’la birlikte Balasagunlu Yusuf Has Hacib de Türk diline büyükhizmet etti. Bu iki Türk alimi, ortaya koydukları eserlerle, Türk dil birliğininsağlanmasına önemli katkılarda bulundular.Aynı zamanda filolog, etnograf ve ilk Türkharitacısı olan Kaşgarlı Mahmut, Divân-ı Lügati’t-Türk adlı eserinde;yaşadığı devirdeki Türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlıolarak tespit etti.

Oğuz Türklerinin24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, Türkçe’nin zenginliğini ve Arapçaile Farsça yanındaki değerini ispata çalışan Mahmut, ayrıca Türkçe’yi Araplaraöğretmek gayesiyle Kitâbu Cevâhirü’n-Nahvi Lügâti’t-Türk adlı gramerkitabını yazdı.
Divân’ında Türkdilinin grameri yanında, Türk yer adları, Türk damgaları ve Türk topluluklarını daetraflı şekilde anlatan Kaşgarlı Mahmut, ömrünün sonlarına doğru tekrar memleketiKaşgar’a dönerek, tahminen 1090’da burada vefat etti. Doğu Türkistan’da bulunanKaşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak köyünde olan kabri, 1983 yılı Temmuzayında bulundu. Türk illerini, obalarını ve bozkırlarını birer birer dolaşan veTürk dili ve kültürüne ait topladığı malzemeyi titizlikle inceleyerek eserlerinealan Kaşgarlı Mahmut; Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma ve Kırgız boylarınınağız ve lehçelerini karşılaştırmalı olarak işledi. Ona göre; Türk lehçelerininen kolayı Oğuz lehçesi, en dürüst ve kullanışlısı Yağma ve Tuhsi şivesi, enedebisi ise Kaşgar Türkçesidir.
Divân-ı Lügati’t-Türk, birönsözle sözlük kısmından meydana gelmiştir. Önsözde yazar Türk dilinin tarifini,lehçelerinin özelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapça’dakilerekıyasla gösterip tespit eder. Ana dilinin Arapça’dan çok üstün olduğunu söylerve örnekler verir. Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini, nasıl bütünmemleketleri gezip dolaştığını da anlatır. İkinci, yani sözlük bölümü,Türkçe kelimelerin Arapça izahlarını kapsar. Bu nedenle, eser, Arapça yazılmışbir Türkçe sözlüktür. Ya da Türkçe’den Arapça'ya sözlüktür. Arapçadilbilgisindeki şekillerine göre sıralanmış 7500'den fazla kelime hakkındaaçıklama yapılmıştır.
Büyük bilgin bu açıklamalarıyaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını göstermiştir. Buesere ve onu izleyen başka eserlere kadar yazılı edebiyat örneklerimiz bilinmediğiiçin, daha önceki yüzyıllara ait sözlü edebiyat örneklerini Kaşgarî'ninkitabından öğrenmekteyiz. Sagu denilen ağıtlar, koşuk dediği koşmalar, sav dediğiatasözleri ve nazım şekillerinden başka verdiği dersten örneklerine bakarak meselâAlp Ertunga adındaki destanlaşmış kahramanın varlığını da yine Divân-ıLügati’t-Türk'ten öğrenmiş bulunuyoruz. Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmut'unDivân-ı Lügati’t-Türk'ü hem dil, hem edebiyat, hem toplum ve sosyoloji tarihimizbakımından çok önemli belgeleri toplayan bir kaynaktır.
Ancak bu kaynak eser 1910 yılına kadarbilinmiyordu. Gerçi Kâtip Çelebi'nin Keşfüzzünûn adlı bibliyografyasındaKaşgarlı Mahmut'tan da söz edilmiştir. Ama bu bilgi çok sınırlıdır. VanizadeNazif Paşa'nın yakınlarından bir hanım, 1910 yılında İstanbul'daki SahaflarÇarşısı'nda dolaşırken bu dev eseri tozlu raflarda bulmuş, satın almakistemiştir. Elindeki ganimetin kadrini ancak o zaman anlayan kitapçı, kitabınfiyatını 25 altına kadar yükseltmiş, hanım da kitabı alamamıştır. Ancak işiMaarif Nezareti'ne duyurmuştur. “Ne olduğu belirsiz bir kitaba avuç dolusu altınverilemeyeceği” gerekçesiyle Maarif Nezareti, eseri satın almayı reddetmiştir.
Haber, kitap delisi merhum Ali EmiriEfendi'ye intikal etmiştir. Kitaplarını millete hediye ederek Fatih MilletKütüphanesi'ni kurmuş ve ilk müdürlüğünü yapmış olan Ali Emirî Efendi,kitapçıyı getirtmiş, eseri inceledikten sonra adamı kütüphaneye kilitleyerek paratedarikine çıkmıştır. İşte böyle borç harç satın alınan Divân-ıLügati’t-Türk, uzun zaman Ali Emiri Efendi'nin kıskanç titizliğiyle kütüphanedesaklanmıştır. Ali Emirî Efendi, eserin basımına ancak Sadrazam Talat Paşa'nınricası üzerine razı olmuştu. Eldeki yazma, Kaşgarlı Mahmut'un el yazısı olmamaklaberaber ondan 192 yıl sonra Şam’lı Mehmet adında usta bir hattat tarafındanyazılmış yer yüzündeki tek nüshadır. Kaşgarlı, eserini Araplara kabul ettirmekiçin iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, şunlardır:
YüceTanrı: Benim bir ordum vardır ki onlara Türk adını verdim. Onları doğudabirleştirdim. Bir millete kızarsam cezalandırmak görevini onlara veririm...”buyurmuştur.
YüceTanrı: Türkçe öğreniniz, çünkü Türkçe’nin uzun bir saltanatı vardır...”diye buyurur.
Divanü Lügati't-Türk dünyanın heryanında, Türkoloji ilmiyle uğraşan pek çok bilgin için paha biçilmez bir kaynakolmuştur. Üzerinde şimdiye kadar yerli, yabancı, uzmanlar çok çeşitli incelemeleryapmışlardır.


ARİF ERTÜRK
 
selamunaleyküm.ARİF ERTÜRK
HACE AHMET YESEVİ
 
BAŞINA SARIK BAĞLAR,
KENDİNE MÜRİT ARAR,
İLMİ YOK NEYE YARAR,
AHİR ZAMAN ŞEYHLERİ..
YUNUS EMRE
 
EMEKSİZ ZENGİN OLANIN,
KİTAPSIZ BİLGİN OLANIN,
SERMAYESİ DİN OLANIN,
REHBERİ ŞEYTAN OLMUŞTUR.
 
SİTEMİZİ ZİYARET EDEN 114790 ziyaretçi (241121 klik) KİŞİ BURADAYDI
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol