ÖZBEKİSTAN DEVLETİ

TÜRK CUMHURİYETLERİ-GERİ DÖN
ÖZBEKİSTAN DEVLETİ
Özbekistan

       20 Haziran 1990 yılında egemenliğini, 1 Eylül1991 yılında da bağımsızlığını ilân eden Özbekistan cumhuriyetle idareedilmektedir.

      Özbekistan Cumhuriyeti Orta Asya'nın merkezinde Ceyhun ve Seyhun nehri ile Aralgölünün meydana getirdiği ova ile Tanrı dağlarının batı eteklerinde yeralmaktadır. Kuzey ve kuzeybatısında Kazakistan, doğu ve güneydoğusunda Kırgızistanve Tacikistan, güneybatısında Türkmenistan güneyde ise Afganistan ile komşudur.

 

       Bütün Türkistan'ıncoğrafî ve kültürel merkezi olan Özbekistan, 22 milyona yaklaşan nüfusu ilebölgenin geleceğini elinde tutmaktadır. Çünkü Orta Asya'nın siyasi istikrarıÖzbekistan'a dayanmaktadır. Özbekistan'ın iç istikrarını ise homojen nüfusyapısı sağlamaktadır. Taşkent, Moskova, St. Petersburg ve Kiev'den sonra eskiSovyetler Birliği'nin en gelişmiş dördüncü kentidir. Fergana ise, Orta Asya'nın ençok nüfus yoğunluğuna sahip bölgesidir ve bölgeye geniş alilelerden oluşanaşiretler hakimdir.

Taşkent

       Özbekistan'ın başkenti olan Taşkent, Çatkaldağlarının batısında, Çirçik vadisinde yer alır. Çirçik ırmağına bağlı birdizi kanal kentin içinden geçer. Taşkent'in ilk kuruluşu M. Ö. 2-1'inci yüzyılakadar uzanır. Kent kuruluşundan bugüne dek Caca, Çaçkent, Şaşkent ve Binkent gibideğişik adlarla anılmıştır. Taşkent adı, kayıtlara ilk kez 11. yüzyıldageçmiştir.
Orta Asya'nın göz bebeği olan bu kentte bugün çok sayıda araştırma merkezi,akademi ve 1920 de kurulan üniversite vardır. Nevai Edebiyat Müzesi önemli birmerkezdir. Şehirde halen 9 tiyatro bulunmaktadır.

       Günümüzde bu kentte bulunan sanayiüretiminin ağırlığını tarım ve tekstil makinalarıyla, tekstil ürünleri gibipamukla ilgili ürünler oluşturur. Bölgede başta pamuk olmak üzere, buğday, pirinç,sebze ve kavun yetiştirilir. İpek böcekçiliğinin yanı sıra koyun yetiştiriciliğive besicilik çok yaygındır. Orta Asya'nın en büyük kenti olan Taşkent, batıya vedoğuya giden ticaret yollarının üzerinde bulunması sebebiyle, tarih boyunca kurulanbütün devletlerin ilgi odağı olmuştur.

 

      Taşkent, 8'inci yüzyıldaAbbasi ordularının eline geçti. 13'üncü yüzyıla kadar çeşitli hanedanlarınelinde kalan ve 16. asırda Kazakların eline geçerek başkent yapılan Taşkent, buyüzyılda bütün Orta Asya'yı kasıp kavuran Moğol istilasına uğradı. Bir süreTimur Devleti'nin elinde kaldıktan sonra, Şeybanilerin eline geçen kent, bağımsızstatüsünü 1809'da Hokand Hanlığı'nın eline geçinceye değin kurudu.

      Taşkent, 1865 yılındaÇarlık Rusyası tarafından istila edildi. O tarihte 70 bin nüfuslu ve surlarlaçevrili bir kent olan Taşkent, devrin önde gelen ticaret merkezlerinden birisi idi.Taşkent, 1867 yılında Rus İmparatorluğu tarafından oluşturulan TürkistanValiliği'nin yönetim merkezi yapılırken, bu tarihten itibaren şehir surlar dışınaçıkarak yeni yerleşim merkezinde yeniden yükselmeye başladı.

      Kaldırımların iki yanınadikilmiş ağaçlar sebebiyle kaldırımlarında gökyüzünü görmeden dakikalarcayürümenin mümkün olduğu şehirde, sıkı bir mimari planlama vardır. Bu sebepleşehirde izin alınmadan tek bir çivi dahi çakmak mümkün değildir.Taşkent'te bugünmükemmel bir metro sistemi, tramvay ve troleybüs ile toplu taşıma meselesi tamamenhalledilmiştir. Şehirde merkezi ısıtma ve merkezi sıcak su sistemi vardır. Bundanötürü hava kirliliği meselesi de hemen hiç yaşanmamaktadır.

Genel Olarak Özbekistan

       Coğrafî olarak, Orta Asya'nın merkezinde yer alanÖzbekistan, güneybatıdaki Amuderya ve kuzeydoğudaki Siriderya Nehirleri arasındauzanan toprakların büyük bölümünü kapsar. Kuzey ve kuzeybatıdaki Kazakistan, doğuve güneydoğuda Kırgızistan ve Tacikistan, güneybatıda Türkmenistan, güneyde iseAfganistan, güneybatıda Türkmenistan, güneyde ise Afganistan'ın küçük birbölümüyle çevrilidir. 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Bölgesi de Özbekistansınırları içindedir.

 

       Sovyet dönemindeolduğu gibi bugün de Özbekistan toprakları idari olarak 12 eyalete ayrılmıştır;Buhara, Navii, Endican, Harezm, Surhanderya, Cizzak, Kaşkaderya, Namangan, Semerkand,Siriderya, Taşkent ve Fergana. Ayrıca ülkede 156 şehir, 104 kasaba ve 1254 tane köybulunmaktadır.

      Orta AsyaCumhuriyetleri'nden biri olan Özbekistan, 447.600 kilometre karelik yüzölçümü ve 22milyona varan nüfusu ile bölgenin en kalabalık ülkesidir. Eski SSCB içinde de Rus veUkraynalılardan sonra en büyük üçüncü "millet" Özbekler olmuştur.
Özbekistan'da 60'tan fazla etnik grup yaşamaktadır. Cumhuriyet içerisinde Kongrat,Nayman, Kineges, Mangıt, Toyak, Saray, Barın, Üç Uruğ, Bugut, Arlat, Kanglı, Kırk,Bataş ve Karakalpak gibi boylara rastlamak mümkündür. Ancak bu boylar arasındaevlilikler oldukça sınırlı kalmıştır. II. Dünya Savaşı öncesi 1926-1939yapılan nüfus sayımları, müslüman halkların nüfus artışının ülkeölçüsünde, Slav kökenli ve diğer halklarınkinin gerisinde kaldığınıgöstermektedir. Savaştan sonra bu durumda köklü değişiklikler oldu. Bugün deözellikle Özbekistan, nüfus artışı yönünden dinamik toplulukları barındırır.Özbekistan'ın son belirlemelere göre 21.6 milyon olan nüfusunun %69'unu Özbekler,%9'unu Ruslar, %4.7'sini Tacikler, %4.1'ini Kazaklar, %2.4'ünü Tatarlar, %2.1'iniKarakalpaklar ve %7'sini diğer etnik gruplar oluşturmaktadır.

      Rus azınlık nüfusu,diğer Türk Cumhuriyeti'ne oranla Özbekistan'da daha azdır. Ruslar, Taşkent gibibüyük metropollerde yaşamakta ve başat mevkiilerde yer almaktadırlar.Özbekistan'daki yönetim kadrosu esas olarak Özbeklerden oluşmakla birlikte teknikbilgi ve uzmanlık gerektiren yerlerde Ruslar görev yapmakta ve özellikle hizmetsektöründe hakim durumda bulunmaktadırlar. Özbekler ile Ruslar arasında kayda değerbir çatışma yaşanmamış olmasına rağmen, gelecekleri konusunda belirsizlik,Özbekistan'ın Kasım 1993'te ulusal parasını tedavüle koyması ve Özbek yönetimininRus azınlığa, Moskova'nın baskısına karşın çifte vatandaşlık hakkıtanımamakta direnmesi Rus nüfusun esasen var olan göç eğilimini artıran bir rolaynamıştır.

     Özbekler ile bazı etnik gruplararasındaki ilişkilerin de uyumlu olduğu söylenemez. Nitekim, 1989 yılında Özbeklerile Ahıska Türkleri arasında kanlı çatışmalar meydana gelmiş, bir grup AhıskaTürkü ülkeyi terk etmiştir. Yine Fergana Vadisi'nin Kırgızistan tarafındaKırgızlar ile Özbekler arasında toprak anlaşmazlığı nedeniyle ortaya çıkan ciddiolaylar Özbekistan'daki Kırgızlar ile olan ilişkileri de etkilemiştir.

Özbek Adının Kökeni

       Özbek kavminin adı hakkında çeşitli görüşlerileri sürülmüştür. Örneğin Ebugazi Bahadır Han (1603-1669)'ın belirttiğine göreÖzbek adı, 1313-1340 yılları arasında hüküm süren Altınordu Hanı Özbek'in kendihalkına verdiği bir addır. Önceleri Çağatay ulusundan ayırmak için Cuci ulusunundoğu koluna verilen Özbek adı, bölge Türklerine İslamlığı benimseten ÖzbekHAn'dan sonra, özellikle Ebul Hayr'a bağlı kurulan boyların adı oldu. Böylece ÖzbekHan'ın ada, oymağı niteleyen bir süreklilik kazandı. Yakubovsky'nin belittiğinegöre Özbek Han 1335'te Azerbaycan seferine çıktığında askerlerine"Özbekler" deniliyordu. Ebul-Hayr'ın kendi devletini kurmasıyla da"Özbek" devletin adı oldu.

 

       Bugün ÖzbekistanCumhuriyeti'nin 969'unu oluşturan ve geçmişte ÖSSC'ninda yaşayan ve nüfusunçoğunluğunu oluşturan Özbekler çeşitli Türk boylarından oluşmaktadır. Ruslarzamanında Özbeklere Sart, Kurama, Tacik, Çağatay, Türk, Mülmlan gibi adlar davermişlerdir.

       Bilindiği gibi,Altınordu Hanı Özbekin soyundan gelen yöneticiler, Fergane Vadisi'nde Türkleri biraraya toplayarak, yeni bir devlet kurmuş ve bu devlete de "Özbek Devleti"adını vermişlerdir

Özbekistan Sovyet Sosyalist Devleti'nin Kuruluşu ve Sonraki Gelişmeler

       Özbekistan'ın tarihi gelişimine bakıldığında1920'de Buhara Emirliği'nden sonra Kızıl Ordu'nun yardımı ile Buhara HalkCumhuriyeti'nin kurulduğu görülmektedir. Buhara Halkları Komiserleri Konseyi'ninbaşkanı Feyzullah Hocayev, 1920-24 yılları arasında yürütülen"sınırlandırma" işleminde başat rol oynamış ve Moskova'nın ilk yerlimüttefiki olmuştur. Ulusal sınırlandırma ile Buhara SSC ortadan kalkmış, bucumhuriyetin toprakları Özbekistan'a katılmıştır.

       Bu anlamda Özbekistan'a geniştilmişBuhara da demek mümkündür. Aslında görülen odur ki Sovyet Türkistan'ın Semerkantbölümü, Taşkent bölgesi ve Fergana Vadisi'nin büyük bir parçası eski Buhara ilebirleştirilerek Özbekistan oluşturulmuştur. Ancak bu günü ne Batılı ne de Sovyettarihçileri kabul etmemişlerdir.

 

       1917'dekigelişmelerden sonra Türkistanlılar kendi içişlerini yönetebilmek için birfederasyona gidilmesini istemişlerdi. Ancak Ruslara bağlı olarak oluşturulanTürkistan Bağımsız Sosyalist Cumhuriyeti, Moskova'nın binr bakıma Türkistan'ıyatıştırmak ve Türkistan'ın bağımsızlık isteğinin önünü almak için kurduğubir birimdir. Türkistan SSC'nin 1924'te birden ortadan kaldırıp, cumhuriyetlerebölünmesi bu görüşü destekleyen bir gelişme oldu.

       Yerli politikacılar,kendilerini resmi olarak alışılmış ancak unutulmamış tarihi oluşumlarıntemsilcileri olarak gördüler. 1935-1938 yılları Feyzullah Hocayev ile Ekmel Ekremov'unsiyasi rekabetine sahne olmuştur. Hocayev, Buhara, Semerkand, Ekremov ise Taşkent veFergana bölgelerinde güçlüydüler. 1937'de önce Hocayev, sonra Ekremov tutulandılar.1938'de idam edildiler.

       Özbekistan'dagirişilen Stalinist temizleme harekatı ile oluşmakta olan Özbek aydın kesiminin öndegelen isimleri ortadan kaldırılarak Cedidist reformculaın siyasi egemenliğine sonverildi. Böylece hem Hocayev'in temsil ettiği hareketin ulusal kanadı hem de Ekremov'unsavunuculuğunu yaptığı ulusal Bolşevik kolu tasfiye edildi. 1938'de, Özbekistan,tarihinde yeni bir döneme girildi. Ve Osman Yusufov'un önderliğini yaptığı yeni birpolitik nesil işbaşına geldi.


ARİF ERTÜRK
 
selamunaleyküm.ARİF ERTÜRK
HACE AHMET YESEVİ
 
BAŞINA SARIK BAĞLAR,
KENDİNE MÜRİT ARAR,
İLMİ YOK NEYE YARAR,
AHİR ZAMAN ŞEYHLERİ..
YUNUS EMRE
 
EMEKSİZ ZENGİN OLANIN,
KİTAPSIZ BİLGİN OLANIN,
SERMAYESİ DİN OLANIN,
REHBERİ ŞEYTAN OLMUŞTUR.
 
SİTEMİZİ ZİYARET EDEN 114767 ziyaretçi (241007 klik) KİŞİ BURADAYDI
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol