Asya kıtasının Önemlibir Türk Bölgesi olan Astrahan eyaletinin güneyi ve Don nehrinden başlayarak,Karadeniz ile Hazar Denizi arasındaki kara parçası, Ayrıca Türk ve İran sınırlarınakadar olan uzantısını da hesaba katarsak. 450 bin kilometrekare genişliğindeki Bumuhteşem coğrafyaya Kafkasya denir.

       Bu coğrafyada Kuzeybatıdan güneydoğuya uzananKafkas Dağları' nın kapladığı bölge esas itibariyle dağlık olup, Kafkas halklarınınbüyük çoğunluğu genellikle bu dağlık bölgelerde yaşar. Kafkas Dağları 'nınkuzeyinde kalan kısma Kuzey Kafkasya, güneyinde kalan kısmı da Güney Kafkasya, Mâverây-ıKafkasya veya Transkafkasya adları verilmektedir. Tarih boyunca Kafkasya'da yaşayanmilletlerden Kafkas yerlileri olarak çok büyük bir kısmı Turani kavimlerdir Bunlar;Çerkezler, Abnazlar, Çeçenler, İnguşlar, Avarlar, Lezgiler, Laklar, Darginler, Gürcüler,Kumuklar, Nogaylar, Kalmuklar, Karaçaylar, Balkarlar, Karapapaklar, Kundurlar veAzeriler; Hint-Avrupa kavimlerinden Osetler, Ermeniler, Svanlar, Farslar, Alanlar veRuslar; Sâmi kavimlerinden de Yahudiler bulunmaktadır. Hint-Avrupa ve Sâmi kavimleriile Gürcülerin bir kısmı dışında bu kavimlerin hepsi müslümandır.

      Geçmişte tarihi devrelerdeÖzellikle Turan merkez bölgesi olarak tanımlanan Büyük Türkistan da yaşayan, çevresiile kavgalı, belki birazda geçimsiz savaşçı kavimler, ülkeleri işgal edilen mültecilerKafkasyaya sığınmışlardır. Dünyanın birçok yerinden gelen insanların buraya sığınmalarıtamamen Kafkasların coğrafi ve fiziki konumundan kaynaklanmıştır. Çeşitlisebeplerle yurtlarını terk etmek zorunda kalan insanlar savunmanın daha kolay olduğuve zor takip edilebildikleri dağlara sığınmış ve buralara yerleşmişlerdir.

      Milliyet ve dilleriitibariyle Kafkas Kavimleri, bu fiziki coğrafyanın kendilerine kazandırdığı hayretverici özelliklere sahip olmuşlardır. Kafkaslar, dünyanın başka hiçbir yerinde görülmemişbir şekilde çok sayıda kabile, soy ve insanlardan oluşmakta ve bunlar çok çeşitlilehçe ve diller kullanmaktadırlar. Sadece Dağıstan'da bugün otuzun üzerinde ayrıboy ve oymak (belki daha da derin aykırılıkları olan topluluk)yaşamaktadır.

     Özellikle Dağıstan'ın da içindebulunduğu Doğu Kafkasya bölgesinde yüzlerle ifade edilen dilin konuşulduğubilinmektedir. Arapların bu coğrafya da bulunan Dağıstan için Diller Dağı (Cebelü'l-Elsine)dediği, Romalıların işlerini takip etmek için 130 tercüman kullandığı Kafkasya'da300 hatta 360 adet dilin varlığından söz edilmektedir.

     Bu dillerin sayısı hakkında, entemkinli Avrupalı yazarların bile verdikleri rakam kırkın altına düşmemektedir. Budiller yapı bakımından birbirlerinden pek farklı gözükmemektedir.
Bu göz alıcı çeşitlilik ve farklılık, bu kavimler arasında asırlar boyu sürüpgiden anlaşmazlık, kan davaları ve sürtüşmelere sebep olmuştur. Ancak en büyük veortak düşmanları olan Ruslar'a karşı, özellikle XVIII. Yüzyılın son çeyreği içindebaşlayan bağımsızlık ve hürriyet mücadelesi, özellikle Kuzey Kafkasya'da, bölgeyeözgü bir birlik ve bağlılık şuuru geliştirmiştir. Bu birliğin oluşmasında,Osetinler'in bir kısmı hariç, bütün Kuzey Kafkasyalıların ortak dini olan İslamiyet'inkazandırdığı kardeşlik düşüncesinin büyük rolü olmuştur.

        
       Dağistan bölgesi Bütün doğu Kafkasya'yı kaplar.Ancak Kafkasya'nın bir nevi yerlisi sayılanlar {(Avarlar, Lezgiler, Gazi-Kumuklar veDarginler) yani Turan boyları} daha çok Dağlık bölgede yaşarlar. Hazar Denizi'ne doğruuzanan veya kuzeydoğuda Sulak ve Terek Nehirleri'nin aşağı mecralarını da içineolan ve düzlük (hatta daha kuzeyde step görünümlü olan ) kesimde Türk asillikabileler (Kumuklar, Azeriler, Türkmenler ve hatta Nogaylar) yaşarlar.

       Dağlı kabilelerinin aralarındabulunan engeller ( dağlar, tepeler, derin vadiler, vs.) batıdaki kadar olmasa daburadaki kabileler arasında da farklılıklar doğmuştur. Ovaya doğru ( kuzey, doğuveya güneydoğu istikametinde ) olan yerlerde yasayan kabilelerin mensupları genellikleTürk kabileleri ile sıkı ilişkiler içerisinde bulunmalarından dolayı Türkçe debildiklerinden, bu dil doğu Kafkasya'da ortak bir anlaşma vasıtası olarak kullanılmaktadır.
Siyasi ve askeri yönden bütün dağlı kavimler gibi Dağıstanlılar da savaşçı,aktif ve hürriyetlerine düşkündüler. Bu nedenle bu bölgede ( yani bütün Dağıstan'da)ovalı kesim, Dağlık kesime tabi olmuştur. Şeyh Şamil'in Dağıstan da en fazladayandığı kabileler Lezgiler, Avarlar gibi Turani kavimlerdir..

      Dağıstan'ın nüfusu A.Cevdet Paşa (1878 de) 270.000 hane olarak tespit ediyor. Allen-Muratoff ise "Gerillasavaşları "sırasında doğu Kafkasya kabilelerinin nüfusunu tahminen 500.000olarak veriyor. Binbaşı Nazmi ise 1956 da Dağıstan'ın Müslüman nüfusunu 1.450.000olarak veriyor. A- Avar (Andelal)lar (Andilerdahil) Dağıstan'ın kuzey-batısındakiKoysu Irmağı'nın Andi, Avar ve Kara kollarının kaynakları civarındaki bölgeler ilekuzeye doğru Kumuklar' ın oturdukları alçak ovaya doğru uzanan kesimde (Çir-Yurt'akadar) yasarlar. Güneyde ise Zakatali Mıntıkası'na kadar olan bölgede bulunurlar. doğularındakuzeyden, güneye doğru Kumuklar, Darginler ve Gazi-Kumuklar (Laklar) güney doğularındaise Lezgiler bulunur; Kuzeybatılarında Çeçenler, güney batılarında ise Gürcülerbulunurlar. Lezgiler'den sonra Dağıstan'ın en kalabalık kabilesi Avarlar'dır.

     Dil yönünden üç gruba ayrılırlar;
1- Avar,
2- Andi,
3- Dido (Tsez).
    

     En kalabalık gurubu esas Avarlarmeydana getirirler. Bunlar kuzeyde Sulak Irmağı'ndan (orta kesimleri) güneye doğruZakatali yöresine kadar uzanırlar. Andiler ise Bottlih, Godoberi, Karatin, Bagvalal, Çamalal,Tindi ve Açvaçis gibi alt guruplara ayrılırlar. Dido gurubuna ise Hinuk, Çvarsin veKapuçinler dahildirler. nüfusları ise 1939 nüfus sayımına göre (bir fikir vermekamacıyla veriyoruz) Avarlar 170.000, Andiler 30.000, Didolar 10.000 kişi olarak sayılmıştır.Avarlar aslında Avar Hanlığı'na bağlı idiler. Hamzat Bek ve sonra da Şeyh şamilinesas dayandıkları topluluk Avarlardır..

        Derbent Geçidi'ninkuzey-batısında, Hazar Denizi kıyılarına kadar yayılmışlardır. KuzeylerindeKumuklar, batılarında Avarlar en aşağıda Kazi-Kumluklar, güneylerinde de Kaytaklarbulunurlar. Konuştukları dil Lezgiler'in konuştuklarına yakındır. Bu nedenle Lezgikabileleri arasında da sayılırlar. Akusa, Sutkur, Sirhal, Urkarak, Horakan, Kaytak(Haydak) ve Kubaçi gibi oymaklara ayrılırlar. Merkezleri Lavayi kasabası idi.Darginler'in en önemli oymakları (daha doğrusu grupları) Kaytaklar ve Kubaçiler'dir.Bunlardan birinciler Hazar Denizi kıyılarında Buynakski ve Derbent arasında otururlarve Türkçe konuşurlar. ikinciler ise Kubaçi Kasabası'nda ve çevresinde otururlar.Maden isçiliği ve el dokumacılığından büyük bir şöhret sahibidirler. Bilhassa geçenyüzyıllarda Kubaçi isleri Ön Asya'da büyük değer taşırdı.. Karaçay-Balkar(Malkar)lar : Xlll.-XV.yy. lar arasında Kabartayları doğuya doğru yayılmalarınakadar Kuban, Terek ve Kuma nehirlerinin orta ve yukarı mecralarında ve onlara katılanakarsuların boylarında geniş bir sahada yasıyorlardı. Ancak Kabartayların baskısıile Kafkas Dağları'nın zirvelerine doğru çekilmek zorunda kalmışlar ve ElbruzTepesi'nin etrafındaki sarp ve yüksek araziye yerleşmişlerdir. Bunların da kaynaklarıpek belli değildir. Her iki boy da genellikle bir arada zikredilirler.

      Zaten aralarında çeşitli yönlerden bakıldığındapek bir fark yoktur. Hazarlar, Bulgarlar veya Kipçaklar'dan geldiklerine dair çeşitli görüşlervardır. Bunlar çevrelerinin genel olarak Çerkes-Abaza kabileleri tarafından çevriliolmasından dolayı, geniş ölçüde onların etkileri altında kalmışlar ve yarı Çerkeşleşmişlerdir.Ruslara karşı da mücadele etmişler ve önemli oranda nüfusları da Anadolu'ya göçetmiştir. 1866 da Karaçaylar 13, 400, Balkarlar ise 10, 100 kişi idi. 1897 debirinciler 27, 000, ikinciler 23, 100 kişi olmuştur. 1959 da Karaçaylar 81, 000,Balkarlar ise 42, 000 kişiye yükselmişlerdir.

      Nogaylar : aslında NogaylarKafkasya'da XVII.yy.ın sonlarında ortaya çıktılar . Daha XV.yy.ın ortalarında KüçükNogay Ulusu Kuban Nehri'nin kuzeyine gelmişse de daha güneye inmemişti. 1771 de RuslarYedisan ve Bucak Nogayları'nda üç kabileyi daha Kuban boylarına sürdüler. Daha sonrabir kabile daha Kuban boylarına katildi. Burada General Suvorov'un katliamındankurtulabilenler Sogucak Kalesi' nde bulunan Ferah Ali Paşaya başvurdular. KendilerininKabartay arazisinde ve Osmanlı topraklarına yerleştirilmesini istediler. Ferah Ali Paşaonlardan (gerektiğinde) Ruslara karşı yararlanabileceğini düşünerek onların buisteklerini kabul etti. Bunlardan 10.000'i Hacılar Kalesi yanında, 10.000'i Hatukayarazisinde, 10.000'i Laba Nehri boyunda 10.000'i de Anapa Kalesinin liman başında ve ikisaatlik mesafede yerleştirildiler. Nogaylar'ın Dağıstan dahilinde kalanlarının1959'daki mevcutları 38.582 kişi idi. Bugün Dağıstan'ın dışında Krasnodar veStavropol eyaletlerinde oturanlar da bulunmaktadır. Bunlar Kazak ve Karakalpaklar'la aynıTürkçe yi kullanırlar. Nüfuslarının büyük kısmını göçlerden kaybetmişlerdir.

      Ayrılık ve farklılıklarsebebiyle asırlarca birbirine düşman olarak yaşayan bu kavimler, bölgede İslamiyet'inyayılmasında da büyük pay sahibi olan Osmanlılar'a sürdürdükleri temaslar sonunda,tarihlerinde ilk defa bağımsız Dağıstan ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ni kurmayı başarmışlardır.Fakat Osmanlı ordusunun, bu devletin kurulmasından çok kısa bir müddet sonra, 30 Ekim1918 Mondros Mütarekesi'yle Kafkasya'yı terketmek zorunda kalmasıyla yalnız kalan veancak üç yıl varlığını devam ettirebilen bu devletin bağımsızlığına Bolşeviklertarafından son verilmiştir.

      Kafkas ülkelerindenAzerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan bağımsız; Çeçenistan, Dağstan, Karaçay-Çerke,Karbatay-Balkar, Kuzey Osetya ve İngşistan Rusya Federasyonu'na, Güney Osetya veAbhazya da Gürcistan'a bağlı özerk cumhuriyetler olarak bugün varlıklarını sürdürmektedir.Ancak Çeçenistan bugün fiilen bağımsızlığını elde etmiş durumdadır.

      Kafkasya'nın iktisat veticaret tarihi, her zaman bu ülkenin coğrafi konumuna sıkı bir şekilde bağlı kalmıştır.Güneyden Ön Asya ülkelerine açılan, kuzeyden de eski zamanlardan beri doğu ticaretkervanlarının geçtiği uçsuz bucaksız steplerle birleşen Kafkasya, asırlar boyuncadünya ticaret yolları şebekesine dahil olmuş ve dünya ticaret coğrafyasının önemliunsurlarından birini teşkil etmiştir. Eski Mısır, Babil, Asur, Fenike eski Yunanistanile Ön Asya ve Akdeniz havzasının diğer ülkeleri mallarını Kafkasya'ya sevkederekburada satar, sonra artan malları daha ilerdeki komşu ülkelere gönderirlerdi. Kuzeydenve doğudan gelen mamul ve hammaddeler de aynı ülkelere Kafkasya yoluyla ihraçediliyordu.