SelçukluDevleti’ne adını veren Selçuk Bey, Aral Gölü ile Hazar denizi arasına hakim olanOğuz Devleti’nin komutanlarından Dukak Subaşı’nın oğludur.

 

X.yüzyılın başlarında doğan ve Dukak Bey öldüğü zaman henüz 17-18 yaşlarındaolan Selçuk Bey, Yabgu’nun yanında görev aldı ve yetişti. Daha sonra da YabguOğuzlarına subaşı oldu.

 

Gençyaşına rağmen yüksek mevkilere ulaşan Selçuk Bey’in giderek artan itibarı, OğuzDevleti’nin Yabgusu ve eşini rahatsız etti. Bir süre sonra Yabgu ile arası açılanSelçuk Bey, kendisine bağlı kalabalık Oğuz kütleleriyle, Maveraünnehir’e doğrugöç etti. Çok sayıda at, deve, koyun ve sığırı da yanlarında götürdüler. Bugöçün asıl sebebi yer darlığı ve otlak yetmezliği idi.

 

Selçuk Bey 960’ı takip eden yıllarda Seyhun (Sırderya)nehri kenarında yine bir Oğuz şehri olan Cend’e geldi. Maveraünnehir’den dahaevvel göç etmiş Müslüman Türkler de burada oturuyordu. Selçuk Bey’in Türklerlediğer İslâm ülkeleri arasında bir sınır teşkil eden Cend’e gelişi, tarihteönemli bir çağın başlangıcı sayılır.

 

SelçukBey, bu yeni bölgenin siyasî ve sosyal şartlarını da değerlendirerek, kendisinebağlı Oğuzlarla birlikte Müslüman oldu. Buhara ve Harezm gibi yakın İslâmülkelerinden de din adamları istedi. Böylece, Türkmen adıyla da anılan bu Türkkütlesi, siyasî ve sosyal yönden yeni bir hüviyet kazanmış oluyordu. Artık o,İslâmiyet için “cihada hazır bir gazi” idi. Nitekim, Oğuz Yabgusu’nunmemurları Cend şehrine yıllık vergiyi almak için geldikleri zaman “Ben kâfirlereharaç vermem” diye onları uzaklaştırdı. Gerçekten de Oğuz Yabgusu henüzMüslümanlığı kabul etmemişti.

 

Bundansonra İslâmiyeti yaymak için mücadeleye başladı. Oğuz Devletine karşı yaptığıçarpışmalardan iki önemli fayda sağladı. Birinci fayda, Müslüman Oğuzlarınkendisine katılması ve savaşlarda görev alması oldu. İkinci fayda ise, Cend şehrive civarında Yabgu’nun nüfuzunu kırarak kendi bağımsızlığını ilân etmesi idi.Komşu devletler de onun bağımsızlığını tanıdılar. Artık Selçuklu Devletikurulmuş oluyordu. Şimdilik küçücük bir devlet idi ve tam bağımsız sayılamazdı.

 

Busırada Türk Karahanlı Devleti ile İranlı Sâmanî Devleti savaş halindeydiler.Sâmanî Devleti, Selçuk Bey’den yardım istedi. Selçuk Bey’in hem yeni topraklaraihtiyacı, hem de Büyük Türk Hakanlığı’nda gözü vardı. Oğlu Arslan Bey’inkumandasında gönderdiği kuvvetler sayesinde Sâmanî Devleti Karahanlılara galipgeldi. Bunun sonucu ve karşılığı olarak da Buhara ile Semerkant arasında, Nûrkasabası yakınlarında bir bölge yurtluk olarak Selçuklulara verildi.

 

ArtıkSelçuklu Devleti, bir yanda Karahanlı Türk Devleti, öbür tarafta İran SâmanîDevleti olmak üzere iki büyük devlet arasında yer almış bulunuyordu ve buradatutunmak zorundaydı. Selçuklular, iki devletle ilişkilerini bütün fırsatlarıdeğerlendirerek dengelediler.

 

Karahanlılar992’de Sâmanîler başkenti Buhara’yı zaptettiler. Sâmanîler bölgeye yaniMaveraünnehir’e ancak Oğuz Devletinin yardımı ile tekrar hâkim olabildiler. Fakatartık Sâmanî Devletinde huzursuzluk ve kargaşa yoğunlaşıyordu. Bundan Gazne TürkDevleti de yararlanmak istedi. Çünkü yeni Gazne Türk Devleti henüz Sâmanîlerebağımlı olmaktan kurtulamamıştı ve kurtulmak için fırsat kolluyordu.

 

SâmanîDevleti, Büyük Hakanlığı elinde tutan kuvvetli Karahanlı Devleti ile, gittikçekuvvetlenen Selçuk ve Gazne Türk devletleri arasında yok olmaya mahkûmdu. Türkdevletleri de Büyük Hakanlık için birbirleriyle mücadele verdiler ve yavaş yavaşüstünlüklerini kabul ettirdiler.

 

Mikail,Arslan, İsrafil, Yusuf ve Musa adındaki oğullarıyla birlikte Büyük SelçukluDevleti’nin temellerini atan Selçuk Bey 1009 yılında ve 100 yaşlarında öldüğüzaman devleti iyice teşkilâtlanmış, Selçuklu İmparatorluğunun temelleri tamamenatılmıştı.