Adı bilinenilk Türk yazar ve tarihçisidir. Göktürk Devleti’nin kurucusu Kutlug Kağan baştaolmak üzere Kapağan Kağan ve Bilge Kağan’a danışmanlık yapmış, meclisbaşkanlıklarını yürütmüştür.

 

Tonyukuk’un,kendi adına diktirdiği kitabesinden; Göktürkler, Juan Juan Devleti’nin elinde esiriken doğduğu anlaşılıyor. Esaretten Kutlug Kağan ile birlikte kurtulmuş veGöktürk Devleti’nin kuruluşunda görev almıştır.

 

BilgeKağan’a vezirlik yapmanın yanı sıra, ona kızını vererek kayınpederi de oldu.

 

İyibir stratejist ve taktik ustası olmasından ötürü, batılı Türkologlar onun için“Türkler’in Bismarc’ı” ifadesini kullanır.

 

Tonyukuk,kendisi adına diktirdiği kitabesinde kendini şöyle anlatıyor:

 

“Tanrıyarlığadığı (nasip ettiği) için Türk Budun içinde silahlı düşmanıgezdirmedim. Damgalı atı koşturmadım. İlteriş Kağan çalışmasaydı; ona uyarakben kendim çalışmasaydım, il de millet de yok olacaktı. Çalıştığım için il, iloldu; millet de millet oldu. Kendim artık kocadım. Şimdi Bilge Kağan, Türk Budununuiyi idare ederek tahtında oturuyor.”

 

TürklerinBudizm dinine girmesini engelleyen Vezir Tonyukuk, aynı zamanda Türk milletinin surlarlaçevrili şehirlere yerleşerek, Çinliler tarafından yeniden köle edilmesini deengellemesiyle bilinmektedir. Milletine her zaman yol gösterici olan Tonyukuk, açlıktantokluğa, kölelikten bağımsızlığa erişen milletinin yaşayışını şöyleanlatıyor:

 

“Karakurum’datavşan yiyerek, geyik yiyerek oturuyorduk. Budunun boğazı tok idi. Düşmanımızçevrede ocak gibi idi. Biz ateş idik.”

 

Doğumtarihi bilinmese de, Tonyukuk’un ölümü 726 yılına rastlar. Tonyukuk’unhatırası, ölümünden sonra Bilge Kağan tarafından Bain-Cokto adlı mevkideyaşatıldı.